مقدمه :
   سل يكي از مهمترين بيماري هاي عفوني و مشترك بين انسان و دام است كه در اكثر نقاط دنيا شايع مي‌باشد. دانشمندان قدمت بيماري سل را به اندازه حيات بشريت مي دانند. در بين اجساد موميايي شده مصري متعلق به 3000 سال قبل آثاري از بيماري سل شناسايي شده است . اغلب پيشرفت بيماري كند بوده و شكل مزمن دارد و مي تواند تقريباً تمام اندام هاي بدن را درگير نمايد.  عليرغم وجود روش هاي مختلف درماني هنوز هم مرگ و مير بسياري در پي دارد و يكي از معضلات بهداشتي جامعه جهاني محسوب مي شود.

عامل بيماري سل چيست؟

باكتري عامل اين بيماري در گاو از گونه مايكوباكتريوم بوويس مي باشد كه نسبت به ضد عفوني كننده ها مقاومت نسبتا" بالايي داشته و در محل هاي مرطوب و تاريك مي تواند مدت ها زنده باقي بماند. حيوانات ديگر از جمله سگ و گربه به گونه  هاي بيماريزاي (مايكوباكتريوم توبركلوزيس كمپلكس Mycobacterium Tuberculosis Complex) و گونه هاي غير بيماريزا (مايكوباكتريوم ايويوم كمپلكس Mycobacterium Avium Complex َ) انساني و دامي حساس هستند. پرندگان خانگي مانند قناري نيز به سه گونه باكتري فوق، حساس بوده و توجه به آن براي بهداشت انسان و دام حائز اهميت است.

سل چگونه به حيوانات و انسان متقل مي شود؟

اين باكتري عمدتا" از طريق تنفس وارد بدن مي شود ولي عامل بيماري مي تواند از راههاي گوارشي، مادر زادي، تماس جنسي و حتي از پوست آسيب ديده  نيز انتقال يابد. گاهي اوقات ممكن است تغذيه گوساله با كلستروم آلوده سبب بيماري و يا واكنش هاي مثبت كاذب در گوساله ها شود.   

علائم باليني سل در حيوانات و انسان چيست؟

اين بيماري تقريبا تمام اندام هاي بدن را درگير مي كند و اغلب به صورت مزمن به اشكال نودولار ، ارزني و يا ترشحي قابل شناسائي است . تشخيص بيماري از روي نشانه هاي باليني در دام زنده مشكل است چون عمر اقتصادي دام نسبتاً كوتاه بوده و بيماري مزمن است. اغلب اوقات قبل از اين كه بيماري پيشرفت كافي كرده باشد و تغييري در سلامت ظاهري دام ايجاد شود، دام ذبح مي شود. در مواردي كه دام زنده بماند و پيشرفت بيماري محسوس باشد، نشانه¬هايي از قبيل لاغري، كاهش وزن، سرفه و كاهش مقدار شير ملاحظه مي¬شود. تنگي نفس و ديگر علائم پنوموني با شدت خفيف نيز در ابتلاي ريوي وجود دارد. در مراحل نهايي بيماري، لاغري مفرط و اختلال تنفسي حاد ممكن است اتفاق افتد.  بعلاوه سل به اشكال رحمي ورم پستان سلي نيز ممكن است ديده شود.


 

ضايعات ناشي از  سل  در لاشه گاو

در انسان معمولاً اين بيماري ريه ها را مبتلا مي سازد ولي در يك سوم موارد ساير اعضاي بدن نيز درگير مي شوند. علائم بيماري در انسان به دو شكل ريوي و خارج ريوي است. در اوايل سير بيماري سل ريوي، غالبا" علايم و نشانه ها غير اختصاصي و بي سرو صدا بوده و اساسا" از تب و تعريق شبانه، كاهش وزن، بي اشتهايي، احساس كوفتگي عمومي و ضعف تشكيل مي شوند. البته، در اكثريت موارد نهايتا" سرفه ايجاد مي شود كه شايد در ابتدا بدون خلط باشد ولي بعدا" با توليد خلط چركي همراه مي شود. اكثرا" وجود رگه هايي از خون در خلط نشان داده شده است.


چگونه مي توان سل گاوي را تشخيص داد؟

روش هاي متعددي براي تشخيص سل گاوي قابل استفاده است، و لي با توجه به خواص آنتي ژني مشترك مايكو باكتريوم بويس با ساير مايكوباكتريوم ها تشخيص سرولوژيكي آن بسيار مشكل بوده و كشت باكتري هنوز مطلوب ترين گزينه براي تشخيص قطعي اين بيماري است. چون سرعت رشد باكتري بسيار كند است و اعلام نتيجه آن بيش از شش هفته طول مي كشد، براي برنامه هاي مبارزه با بيماري سل كه در سطح وسيعي از جمعيت انجام مي شود، هنوز بهترين و رايج ترين روش استفاده از تست هاي ازدياد حساسيت تاخيري است. اگرچه در سالهاي اخير تلاش شده تا روش هاي تشخيص سرولوژيكي مانند سنجش گاماانترفرون نيز بعنوان آزمايشات مكمل و يا حتي جايگزين استفاده شود.
 
 
 
واكنش ازدياد حساسيت در آزمايش تزريق توبركولين

راههاي پيشگيري سل گاوي چيست؟

اقدامات مديريت قرنطينه اي و بهداشتي از جمله" اعمال اصول امنيت زيستي، پاكسازي و ضدعفوني  محيط و محدود كردن تردد دامهاي پر خطر و جوندگان" بهترين و موفق ترين روش ها ي پيشگيري از سل گاوي هستند. در برنامه كنترل سل گاوي كشور، در بخشي از دامداريهاي كشور دامهاي آلوده شناسايي و كشتار مي شوند.